Tọa đàm “Xây dựng kịch bản nguồn nước nhằm nâng cao an ninh nguồn nước ở Việt Nam”

Cùng dự có Phó Cục trưởng Ngô Mạnh Hà, đại diện các Bộ: Xây dựng, Công Thương, các đơn vị trực thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cùng nhiều chuyên gia trong lĩnh vực tài nguyên nước.

Về phía đối tác quốc tế có ông Marco Della Seta - Đại sứ Cộng hòa Italia tại Việt Nam; bà Margherita Lulli, Trưởng Văn phòng khu vực AICS Hà Nội; ông Luca Ferraris, Chủ tịch Tổ chức nghiên cứu CIMA; cùng các chuyên gia đến từ AICS và CIMA.

An ninh nguồn nước – trụ cột phát triển bền vững

Phát biểu khai mạc Tọa đàm, Cục trưởng Châu Trần Vĩnh nhấn mạnh: “An ninh nguồn nước ngày nay không còn là trách nhiệm riêng của ngành nông nghiệp và môi trường, mà đã trở thành vấn đề sống còn, là trụ cột quan trọng bảo đảm phát triển bền vững quốc gia”.

Theo Cục trưởng Châu Trần Vĩnh, Việt Nam đang đối mặt với hàng loạt thách thức chưa từng có do biến đổi khí hậu và gia tăng nhu cầu sử dụng nước. “Chúng ta đang sống trong thời kỳ mà biến đổi khí hậu không còn là khái niệm lý thuyết, mà là thực tiễn khắc nghiệt. Những đợt hạn hán kéo dài, mưa lũ cực đoan, xâm nhập mặn sâu đang gây sức ép lớn lên công tác quản lý, khai thác và sử dụng tài nguyên nước. Để ứng phó hiệu quả, chúng ta không thể đi một mình mà phải hợp tác, học hỏi, tận dụng triệt để khoa học – công nghệ hiện đại”, Cục trưởng Châu Trần Vĩnh phát biểu.

Trong nhiều năm qua, Việt Nam đã nhận được sự hỗ trợ tích cực từ phía Italia trong lĩnh vực tài nguyên nước, đặc biệt là chuyển giao công nghệ và chia sẻ kinh nghiệm về quản lý vận hành hồ chứa, cảnh báo sớm hạn hán, thiếu nước, lũ lụt. “Kinh nghiệm của Italia trong hơn 20 năm qua cho thấy vai trò không thể thay thế của công nghệ trong điều hòa, phân phối và quản trị rủi ro tài nguyên nước. Những mô hình dự báo và công cụ hỗ trợ ra quyết định mà các bạn chia sẻ chính là ‘bộ não thông minh’ giúp chúng ta dự báo sớm các rủi ro, chủ động xây dựng các kịch bản nguồn nước khoa học, chính xác, kịp thời,” Cục trưởng Châu Trần Vĩnh khẳng định.

Kịch bản nguồn nước – Từ ứng phó bị động đến chủ động thích ứng

Việt Nam đã có giai đoạn dài phải ứng phó với hạn hán, thiếu nước trong thế bị động – “nước thiếu mới lo tìm nguồn, nước cạn mới vội điều tiết”. Cách làm đó vừa tốn kém, vừa thiếu hiệu quả, dễ dẫn tới xung đột lợi ích giữa các ngành và địa phương.

Theo Cục trưởng Châu Trần Vĩnh, việc xây dựng và công bố Kịch bản nguồn nước (KBNN) là bước đi mang tính chiến lược, giúp chuyển từ phương thức quản lý bị động sang chủ động, từ ngắn hạn sang dài hạn, tạo nền tảng cho phát triển bền vững.

KBNN không chỉ là công cụ kỹ thuật, mà là kim chỉ nam hành động giúp dự báo, cảnh báo và điều hành nguồn nước hiệu quả. Theo Khoản 6, Điều 35 Luật Tài nguyên nước 2023, KBNN là căn cứ quan trọng để các Bộ, ngành, địa phương xây dựng kế hoạch khai thác, sử dụng nước hằng năm, giúp chủ động điều hành sản xuất, sinh hoạt.

Ngoài ra, KBNN còn là cơ sở để điều hòa, phân phối nguồn nước, đặc biệt trong các giai đoạn khô hạn. Khi dự báo xảy ra thiếu nước, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ chủ trì phối hợp với các Bộ, ngành, địa phương xây dựng phương án điều hòa, phân phối nguồn nước, điều chỉnh hạn ngạch khai thác qua giấy phép, hoặc linh hoạt thay đổi chế độ vận hành hồ chứa theo quy trình vận hành liên hồ, đơn hồ.

Khi được công bố rộng rãi, KBNN còn góp phần minh bạch hóa thông tin, giúp doanh nghiệp và người dân chủ động trong sản xuất, hướng tới sử dụng nước tiết kiệm, hiệu quả và bền vững.

Triển khai Luật Tài nguyên nước 2023 và Nghị quyết số 141/2024/QH15 của Quốc hội, Bộ Nông nghiệp và Môi trường giao Cục Quản lý tài nguyên nước chủ trì xây dựng Kịch bản nguồn nước cho các lưu vực sông liên tỉnh.

Trong năm 2024, Cục Quản lý tài nguyên nước đã trình Bộ công bố KBNN lần đầu cho 8/16 lưu vực sông lớn, gồm: Hồng – Thái Bình, Cửu Long, Bằng Giang – Kỳ Cùng, Mã, Đồng Nai, Hương, Srêpốk và Sê San. Mặc dù đây là lần đầu tiên Việt Nam xây dựng và công bố KBNN, nhưng kết quả theo dõi cho thấy các đánh giá, nhận định về trạng thái nguồn nước trong các kịch bản tương đối phù hợp với thực tế, phản ánh sát diễn biến dòng chảy và tình hình khai thác sử dụng nước.

KBNN đã nhận được sự quan tâm tích cực của các Bộ, ngành, địa phương và cộng đồng doanh nghiệp. Trong năm 2025, Cục sẽ tiếp tục phối hợp với các bên liên quan xây dựng KBNN cho lưu vực sông Hồng – Thái Bình cùng các lưu vực trọng điểm khác.

“Quá trình xây dựng và hoàn thiện KBNN là công việc phức tạp, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa tri thức khoa học, công nghệ hiện đại và thực tiễn điều hành. Buổi Tọa đàm hôm nay chính là diễn đàn quan trọng để chúng ta cùng trao đổi, chia sẻ, nhìn thẳng vào những vấn đề còn tồn tại từ góc độ pháp lý, kỹ thuật đến vận hành”, Cục trưởng Châu Trần Vĩnh nhấn mạnh.

Italia đồng hành cùng Việt Nam trong quản lý tài nguyên nước

Phát biểu tại Tọa đàm, ông Marco Della Seta - Đại sứ Cộng hòa Italia tại Việt Nam, đánh giá cao mối quan hệ hợp tác hiệu quả giữa AICS, CIMA và Cục Quản lý tài nguyên nước. Ông cho rằng buổi tọa đàm không chỉ mang ý nghĩa chuyên môn mà còn thể hiện tầm nhìn chiến lược trong việc nâng cao năng lực dự báo và quản trị tài nguyên nước của Việt Nam.

“Hoạt động hôm nay góp phần quan trọng vào việc hỗ trợ quá trình ra quyết định trong lĩnh vực tài nguyên nước, hướng tới bảo đảm an ninh nước – năng lượng – lương thực và phát triển sinh kế bền vững cho người dân,” ông Marco Della Seta nhấn mạnh.

Tại Tọa đàm, Giáo sư Luca Ferraris, Chủ tịch Tổ chức nghiên cứu CIMA, đã trình bày tham luận “Xây dựng kịch bản nguồn nước, quản lý rủi ro thiên tai do nước gây ra: Bài học từ Italia và ứng dụng nền tảng myDewetra trong quản lý tài nguyên nước”.

Ông Ferraris chia sẻ kinh nghiệm của Italia trong việc sử dụng công cụ mô phỏng số và dự báo theo mùa, giúp dự báo sớm tình trạng hạn hán, lũ lụt, từ đó chủ động điều hòa và phân phối nguồn nước giữa các vùng, các ngành. Hệ thống myDewetra – nền tảng được CIMA phát triển và hiện đã triển khai tại nhiều quốc gia là công cụ dự báo theo mùa được xây dựng trên nền tảng trực tuyến cung cấp các thông tin dưới dạng biểu đồ trực quan sẽ hỗ trợ công tác quản lý tài nguyên nước thí điểm trên LVS Đồng Nai. Dự báo theo mùa nhằm mục đích dự đoán trước từ 1 đến 12 tháng các bất thường về thủy văn/thời tiết và sử dụng các thông tin khí hậu trong quá khứ thay vì các giá trị định lượng tuyệt đối. CIMA đã sử dụng ECMWF SEAS5 là hệ thống dự báo theo mùa của Trung tâm Dự báo Thời tiết Tầm trung Châu Âu (ECMWF) với 25 tổ hợp, có khả năng dự báo thời tiết trước bảy tháng, và sử dụng nguồn số liệu trong quá khứ (về lượng mưa) từ năm 1993 đến năm 2022 cho việc tính toán dự báo theo mùa trên LVS Đồng Nai. Dự báo này sẽ đưa ra các dự báo về dòng chảy đến, lưu lượng nước và các hiện tượng thủy văn bất thường.

Cùng trong buổi sáng, đại diện các Bộ, ngành của Việt Nam trình bày nhiều tham luận quan trọng như: Đảm bảo cấp nước an toàn cho khu vực đô thị thuộc lưu vực sông Hồng – Thái Bình; Công tác thủy lợi phục vụ sản xuất vụ Đông Xuân vùng trung du và đồng bằng Bắc Bộ; Vai trò của hệ thống hồ chứa thủy điện lớn trong điều độ hệ thống điện quốc gia và đảm bảo an toàn vận hành.

Ngoài ra, các chuyên gia còn phân tích tình trạng hạ thấp mực nước, suy thoái nguồn nước và đề xuất các giải pháp đảm bảo an ninh cấp nước, quản trị thông tin tài nguyên nước xuyên biên giới.

Buổi chiều, các chuyên gia đến từ AICS và CIMA tiếp tục chia sẻ tham luận về quản trị lưu vực sông – bài học kinh nghiệm từ Italia và các quốc gia trên thế giới, cùng phần giới thiệu mô hình tổ chức cơ quan quản lý lưu vực sông miền Trung Apennines (Italia) – mô hình được đánh giá cao về hiệu quả phối hợp và điều hành đa ngành.

Kết thúc Tọa đàm, các đại biểu thống nhất cho rằng việc xây dựng Kịch bản nguồn nước là nhiệm vụ cấp thiết và lâu dài, góp phần nâng cao năng lực dự báo, điều hành, đảm bảo an ninh nguồn nước trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt. Những kinh nghiệm và công cụ được chia sẻ từ phía Italia sẽ giúp Việt Nam hiện đại hóa công tác quản lý tài nguyên nước, từng bước chuyển từ quản lý thủ công sang quản lý dựa trên dữ liệu và công nghệ số.